Letra drejtuar Hebrenjve 11:1

Hebrenjve 11:1 – ὑπόστασις [$upostasis] “garanci”

Kuptimi i termit ὑπόστασις [$upostasis] këtu (ashtu si edhe te 3:14 [shih edhe shpjegimin e dhënë aty]) është gjerësisht i diskutueshëm. Çështja ka të bëjë me atë se nëse termi është përdorur me kuptim objektiv (si te 1:3) apo subjektiv (krh. II Kor. 9:4). Përkthimet në gjuhë të tjera (madje edhe versionet interlineare) dhe në shqip janë të ndara si vijon: në kuptimin subjektiv, në anglisht është përkthyer me “assurance” ESV, NASB (’95), LSB dhe vers. interlineare Newberry, Douglas; “certainty” NASB (’20), “confidence” NIV, “being sure” NET; në italisht “certezza” Diodati, Nuova Riveduta; në shqip “siguria” ABS, SB, Dervishi. Ndërsa në kuptimin objektiv, në anglisht është përkthyer me “substance” KJV/NKJV dhe vers. interlineare McRaynolds, Green, “substantiating” Darby, “realisation” NAB, LEB dhe vers. interlinear Lexham, “reality” HCSB dhe vers. interlinear Marshall, Lexham, “can guarantee” NJB; në latinisht “substantia” Vulgata; në italisht Paoline “garanzia”, vers. interlinear Beretta “realtà”; në shqip “themel” Kristoforidhi, “mënyrë pasjeje” DSF. Pra, siç mund të shihet, përkthimi i këtij termi këtu është çështje interpretimi.

Sa i përket kuptimit subjektiv, duke iu referuar leksikonit BDAG, ai jep 4 kuptime për emrin ὑπόστασις [$upostasis], por në lidhje me kuptimin subjektiv “assurance” [siguri] apo “confidence” [bindje] thotë: “Kuptimet ‘confidence’, ‘assurance’ (të bazuara te LXX [Rut. 1:12; Psa. 38:8; Ezek. 19:5], ku ajo përkthen תִּקְוָה [t!qw*H] etj.), të parapëlqyera nga Melanktoni dhe Luteri (po ashtu Tyndale dhe NRSV, por jo KJV) për Heb 11:1, kanë gëzuar shumë përkrahje, por duhen eliminuar, ngaqë shembuj të tyre nuk gjenden”. Po ashtu H. W. Hollander (në Exegetical Dictionary of the New Testament, vëll. 3, f. 407) vëren se “Përdorimi [me kuptimet] ‘confidence, trust’ nuk mund të dokumentohet, përfshirë rastet kur ὑπόστασις [$upostasis] është përkthim i hebraishtes t!qw*H apo Toj\l\t (‘shpresë’; Rut. 1:12; Psa. 38:8 LXX; Ezek. 19:5)”.

Megjithatë, studiues dhe përkthime të ndryshme, duke filluar me Luterin, kanë mbështetur një kuptim subjektiv të termit, pavarësisht se të gjithë etërit e kishës e kanë interpretuar ὑπόστασις [$upostasis] me kuptim objektiv. Në lidhje me këtë çështje Helmut Köster (në Theological Dictionary of the New Testament, vëll. 8, f. 586) shprehet: “Ndërsa e gjithë ekzegjeza patriste [e etërve të kishës] dhe mesjetare presupozonte që ὑπόστασις [$upostasis] duhet përkthyer substantia dhe duhet marrë në kuptimin οὐσία [ousia] [“qenësi, pronësi’], përkthimi i Luterit futi një element krejtësisht të ri në të kuptuarit e Heb. 11:1. Besimi shihet tani si personal, si bindje subjektive. Ky interpretim ka sunduar thuajse plotësisht shtjellimin protestant të pjesës dhe ka ndikuar fuqishëm ekzegjezën katoliko-romake. Ai ka pasur, gjithashtu, një efekt të gjerë. Megjithatë, nuk ka dyshim se ky kuptim klasik protestant është i pambështetshëm”. Në këtë drejtim edhe Ceslas Spicq (në Theological Lexicon of the New Testament, vëll. 3, f. 422-423) vëren se “Komentarët e etërve të kishës dhe autorët e mesjetës ndoqën këtë linjë interpretimi: besimi përmban substancën e jetës së përjetshme, që është prima inchoatio (fillesa e parë) e objektit të shpresës. Ai tashmë e zotëron atë shpresë, ndoshta vetëm në mënyrë të dobët, por gjithsesi në esencën e saj të vërtetë”. Së fundi, William Lane (në Hebrews 9-13, Word Biblical Commentary, [Dallas: Word Incorporated, 2002], Vol. 47B, f. 325) bën këtë koment në lidhje me kuptimin e ὑπόστασις [$upostasis] këtu: “Një vështrim i të dhënave gjuhësore për kuptimin e termit në kohën kur u shkrua Hebrenjve, demonstron se ὑπόστασις [$upostasis] përcaktonte një realitet të prekshëm në kontrast me diçka thjesht të dukshme… Zhvillimi i mëtejshëm i ὑπόστασις [$upostasis] në literaturën patriste greke, dhe veçanërisht në interpretimin e Heb. 11:1, konfirmon karakterin objektiv të fjalës… Ky është interpretimi i përgjithshëm patristik i shprehjes te Heb. 11:1. Megjithëse është e vështirë të jepet me një fjalë të vetme në anglisht, gama e ngjyrimeve të ὑπόστασις [$upostasis], është e domosdoshme që kuptimi objektiv i termit të paraqitet në përkthim… Përkthime si ‘confidence’ [bindje] apo ‘assurance’ [siguri] janë të pambështetshme, sepse ato i japin ὑπόστασις [$upostasis] një vlerë subjektive që nuk e ka”.

Për këto arsye, por edhe duke pasur bindjen se në të tria rastet ku shfaqet te Hebrenjtë ὑπόστασις [$upostasis] mbart të njëjtin kuptim objektiv si te 1:3 (shih Helmut Köster [në vep. cit., vëll. 8, f. 585]: “Është mirë që pjesët e mirënjohura të ὑπόστασις [$upostasis] në BR [kjo dhe Heb. 3:14] të interpretohen nën këtë dritë [të Heb. 1:3]”), grupi i punës ka arritur në përfundimin se emrat “garanci”, “tapi” apo “përmbajtje”, do të ishin përkthime më të sakta. Veçanërisht tërheqës ka qenë mendimi që ὑπόστασις [$upostasis] të përkthehej me emrin “tapi” për arsyet në vijim. Sipas të dhënave të grumbulluara nga papiruse dhe gjetje të tjera arkeologjike të shekujve të parë, që paraqesin gjuhën e përditshme (koine) të njerëzve të asaj kohë, studiuesit James H. Moulton dhe George Milligan (në Vocabulary of the Greek Testament), shprehen kështu në lidhje me përdorimin e emrit ὑπόστασις [$upostasis] dhe kuptimin e tij te Heb. 11:1: “Këto përdorime të shumëllojshme janë, në pamje të parë, disi hutuese, por në të gjitha rastet qëndron e njëjta ide kryesore e diçkaje që përbën themelin e kushteve të dukshme dhe që garanton një zotërim të ardhshëm. Dhe ngaqë ky është kuptimi thelbësor te Heb. 11:1, ne guxojmë të sugjerojmë përkthimin ‘Besimi është tapia e gjërave që shpresohen’”. Përfundimet dhe sugjerimi i Moulton dhe Milligani-it janë mbështetur më vonë edhe nga Ceslas Spicq, përmes studimit të tij të pavarur të të dhënave jashtëbiblike të përdorimit të termit. Kështu, në bazë të vëzhgimeve të tij, Spicq (në Theological Lexicon of the New Testament, vëll. 3, f. 421) vëren: “Është më e vështirë të përkthehet Heb. 11:1, estin de pistis elpizomenōn hypostasis, ku Vulgata thjesht e transkripton termin në fjalë (‘Fides est substantia sperandarum rerum’) dhe shumë versione moderne e përkthejnë me ‘siguri’ apo ‘bindje e palëkundur’. Por në papiruse, emri në fjalë përdoret zakonisht për pronë, për një të drejtë pronësie… Kështu, një hypostasis është një grumbull dokumentesh që përcaktojnë zotërim, të depozituara në arkiva dhe që provojnë të drejtat e zotërimit; si rrjedhim ajo është një garanci për të ardhmen”. Mbi këtë bazë, Spicq konkludon: “Moulton dhe Milligan kanë të drejtë që e përkthejnë Heb. 11:1 ‘Besimi është tapia e gjërave që shpresohen’. Ky ka qenë edhe interpretimi i Peshitës [përkthimi i Biblës në sirishte]: pyso ‘garanci, provë’. Besimi është një titull pronësie mbi një pronë që është në të ardhmen”. Bazuar në këto të dhëna, edhe leksikoni BDAG e ka shtuar këtë kuptim (duke ndryshuar nga paraardhësi i tij BDAG): “garanci pronësie/të drejte, tapi (Sb 9086 III, 1-11 [104 AD]; Spicq III 423 n. 14; cp. M-M s.v.) Heb. 11:1”. Edhe G. Abbott-Smith, A Manual Greek Lexicon of the New Testament, megjithëse e vendos Heb 11:1 në kuptimin “pandryshueshmëri, qëndrueshmëri, si rrjedhim: siguri, bindje”, duke u bazuar në sugjerimin e Moulton dhe Milligan-it, pohon: “këtu [Heb. 11:1] ndoshta tapi, si diçka që bën realitet apo garanci”. Po ashtu, sugjerimi i Moulton dhe Milligan-it është cituar si mundësi edhe nga A. T. Robertson, Word Pictures in the New Testament.

Si përfundim, grupi i punës, edhe pse ka qenë më i prirë për përkthimin “tapi”, për të mos krijuar pështjellim te lexuesit, ka vendosur që në tekst ta japë me “garanci” dhe ta vendosë me shënim “tapi”, përfshi edhe kuptimet e tjera “përmbajtje” dhe “siguri”.

Hebrenjve 11:1 –  ἔλεγχος [elencos] “provë bindëse”

Emri ἔλεγχος [elencos] është përdorur sinonimisht me ὑπόστασις [$upostasis] dhe ashtu si në rastin e këtij të fundit, edhe për ἔλεγχος [elencos], çështja shtrohet nëse emri është përdorur me kuptim subjektiv apo objektiv. Gjithsesi, duhet mbajtur parasysh se, për shkak të paralelizmit të dy fjalive, nëse njëri është subjektiv, edhe tjetri është subjektiv, dhe anasjelltas, nëse njëri është objektiv, edhe tjetri është objektiv. Përkthimet në gjuhë të tjera (madje edhe versionet interlineare) dhe në shqip janë të ndara si vijon: në kuptimin subjektiv, në anglisht është përkthyer “conviction” ESV, NASB (’95), RSV/NRSV, LSB dhe vers. interlineare Newberry, Douglas; “assurance” NIV; “being convicted” NET; në shqip “bindja” ABS, Dervishi; “njohja” SB. Ndërsa në kuptimin objektiv, në anglisht është përkthyer “evidence” KJV/NKJV, NAB dhe vers. interlinear Green, “proof” HCSB, NASB (’20), LEB dhe vers. interlineare Marshall, Lexham, “prove the existence” NJB; në latinisht “argumentum” Vulgata; në italisht “dimostrazione” Diodati, Nuova Riveduta, “prova” Paoline dhe vers. interlinear Beretta; në shqip “diftim” Kristoforidhi, “tregim” LIM, “mjet të njihen” DSF.

Nga fjalorët dhe leksikonët e konsultuar, asnjë nuk jep për këtë term një kuptim subjektiv. Në të gjitha rastet kuptimi është objektiv: “provë”, “dëshmi”, “dëftim” me qëllim për të bindur apo qortuar/paditur dikë. Aspekti i “të bindurit” apo “të qortuarit/paditurit” është përbërës i nënkuptuar i termit si rezultat apo efekt i synuar, por nuk është kuptimi i tij si “bindje” e brendshme subjektive. Kështu, sipas Friedrich Büschel (në Theological Dictionary of the New Testament, vëll. 2, f. 476): ἔλεγχος [elencos] ka kuptimet: a. ‘provë’, ‘mjet për të provuar’ që synon të bindë dhe të hedhë poshtë, ‘diçka që bind’, ‘hedhje poshtë’”. Pra, synimi “për të bindur” nuk i jep termit kuptimin “bindje e brendshme” si përvojim subjektiv. Prandaj, sipas Büschel (po aty): “Te Heb. 11:1, në karakterizimin e mirënjohur të besimit, ἔλεγχος [elencos] do të thotë ‘provë’ ose ‘bindje’ [persuasion] e jo qortim. Por nuk duhet marrë në kuptimin e një bindjeje subjektive, sepse ky [kuptim] nuk korrespondon me përdorimin e tij”. Në të njëjtin drejtim shkojnë edhe Louw dhe Nida, Greek-English Lexicon of the New Testament: Based on Semantic Domains, 72.8, që për termin japin kuptimin “dëshmi [evidence], normalisht e bazuar në argument apo diskutim, për të vërtetën apo realitetin e diçkaje – ‘provë, verifikim, dëshmi për…’” dhe për Heb. 11:1 sugjerojnë përkthimet: “provë e gjërave që ne nuk mund t’i shohim” ose “dëshmi se ajo që ne nuk mund ta shohim ekziston në të vërtetë”. Edhe leksikoni BDAG jep si kuptim të termit: “akti i të paraqiturit dëshmi [evidence] për të vërtetën e diçkaje, provë, dëshmim [proving]”. Po kur citon këtu Heb. 11:1, jep përkthimin “besimi është një dëshmim (apo bindje rreth) gjërash të padukshme = besim do të thotë të jesh i sigurt lidhur me gjëra të padukshme (në kontrast me sigurinë/besimin [confidence] në të përkohshmen)” (nuk është e qartë në rastin e BDAG se pse kuptimi objektiv i termit është dhënë për Heb. 11:1 i barasvlershëm me një kuptim subjektiv! Mos ndoshta sepse sipas autorëve merr më shumë peshë rezultati?). Edhe Moulton dhe Milligan, Vocabulary of the Greek Testament thonë: " ἔλεγχος [elencos] shfaqet [në të dhëna dokumentare jashtëbiblike] = ‘provë’, ‘dëshmi’ ashtu si te Heb. 11:1”. Dhe, së fundi, Helmut Köster (në Theological Dictionary of the New Testament, vëll. 8, f. 856) shënon se “Sa i përket ἔλεγχος [elencos], është e qartë se ai nuk do të thotë mosdyshim subjektiv, as nuk ka të bëjë fare me bindje; ai mban kuptimin objektiv ‘demonstrim’”.

Pra, të dhënat në lidhje me kuptimin e ἔλεγχος [elencos] duket se shkojnë qartazi drejt një kuptimi objektiv si “provë”, “dëshmi”, “dëftues”; kuptimet subjektive “bindje” apo “siguri” (kuptimi “njohja”, që e jep në shqip SB, për aq sa na rezulton, është i pashembullt, përveçse nëse është përdorur me kuptimin “mjet për të njohur” [sikurse DSF]), të ofruara nga disa përkthime dhe të parapëlqyera nga disa komentues, janë më shumë një përshtatje me kuptimin subjektiv që i është dhënë ὑπόστασις [$upostasis] (siç u tha në fillim të këtij shtjellimi, fjalitë janë paralele dhe të dy termat janë përdorur në të njëjtin kuptim objektiv ose subjektiv). Shih, për shembull, Harold W. Attridge dhe Helmut Koester, The Epistle to the Hebrews: A Commentary on the Epistle to the Hebrews. Hermeneia, f. 310: “Disa komentues, duke u përpjekur për të gjetur një term paralel me kuptimin subjektiv të ὑπόστασις [$upostasis] si ‘siguri’, kanë gjetur tek ἔλεγχος [elencos] kuptimin ‘bindje’, por thjesht ky kuptim nuk është në fushën semantike të dëshmuar të termit… Kuptimi bazë dhe i zakonshëm i termit është ‘provë’ apo ‘test’ përmes të cilit diçka përcaktohet dhe verifikohet”.

Duke marrë parasysh sa më sipër, grupi i punës ka qenë i bindur se, sikurse ὑπόστασις [$upostasis], edhe ἔλεγχος [elencos] është përdorur me kuptim objektiv dhe kuptimi “provë” është gjithëpërfshirës edhe për kuptimet “dëshmi”, “argument”, “fakt”, që termi grek i përmban. Nga ana tjetër, duke qenë se termi nënkupton si rezultat apo qëllim “bindjen” apo “qortimin”, apo “padinë” (në varësi të kontekstit), për ta bërë të qartë këtë aspekt, është ofruar përkthimi “provë bindëse”.